Giriş:
Tasavvuf, İslam dininin manevi ve mistik boyutunu keşfetmeyi amaçlayan bir disiplindir. Bu yolculukta, “makam” denilen manevi mertebeler önemli bir rol oynar. Makamlar, sâlikin (manevi yolcu) Allah’a yakınlaşma yolunda ulaştığı ahlaki ve ruhi olgunluk seviyelerini gösterir.
Tasavvuf Makamları
Tasavvuf, İslam dininin içinde gelişen bir manevi disiplindir. Tasavvufun amacı, insanın Allah’ı tanıması, O’na yakınlaşması ve O’nun rızasını kazanmasıdır. Tasavvuf, insanın nefis, kalp ve ruh gibi latifelerini arındırarak, onları Allah’ın isim ve sıfatlarıyla ahlaklandırmayı hedefler. Bu süreç, seyrüsülük veya sülük adı verilen bir manevi yolculuktur. Seyrüsülük, insanın kendini tanıması, nefsini terbiye etmesi, kalbini aydınlatması ve ruhunu yüceltmesi için çeşitli aşamalardan geçmesidir. Bu aşamalar, tasavvufta makam olarak adlandırılır.
Dört Kapı Üç Makam:
Makam, sözlükte ayakta durulan yer, ikametgah, mertebe, mevki gibi anlamlara gelir. Tasavvuf terimi olarak ise, sâlikin (manevi yolcu) seyrüsülük esnasında ulaştığı ahlaki ve ruhi durumları ifade eder. Makam, sâlikin Allah’ın emir ve yasaklarına uygun bir hayat sürmesi, nefsinin isteklerini sınırlaması, Allah’a güvenip teslim olması, O’nun kudret ve rahmetini görmesi, O’ndan başka hiçbir şeye bağlanmaması gibi özellikleri kazanmasıyla elde edilir. Makam, sâlikin çalışması, gayreti ve mücadelesi sonucunda kazandığı bir meziyettir. Makam, aynı zamanda sâlikin Allah’ın rızasına daha yakın olduğunu gösteren bir işarettir.
Tasavvufta makamların sayısı ve sıralaması konusunda sûfîler arasında farklı görüşler vardır. Bazı sûfîler, makamların sayısını yedi, on, kırk, yüz veya bin olarak belirtirken, bazıları ise makamların sayısının belirlenemeyeceğini, sâlikin Allah ile olan ilişkisine göre değişebileceğini söyler. Ancak genel olarak kabul edilen bir görüşe göre, tasavvufta dört kapı ve üç makam vardır. Dört kapı, sâlikin seyrüsülükte geçmesi gereken dört aşamadır. Bunlar şeriat, tarikat, marifet ve hakikat kapılarıdır. Üç makam ise, sâlikin bu kapılarda edindiği üç temel vasıftır. Bunlar adab, ahlak ve ahvaldir.
Şeriat kapısı, sâlikin İslam’ın dış görünüşüne uygun bir hayat sürmesi, ibadet, muamelat ve ahlak kurallarına riayet etmesi, günahlardan ve haramlardan kaçınması, helal kazanç peşinde koşması, insanlara iyi davranması, adaletli ve merhametli olması gereken kapıdır. Şeriat kapısı, sâlikin seyrüsülüğünün başlangıcı ve temelidir. Şeriat kapısında sâlikin kazandığı makam adabtır. Adab, sâlikin Allah’a, Peygamber’e, velilere, mürşide, kardeşlere ve bütün yaratılmışlara karşı saygılı, edepli ve hürmetli olmasıdır. Adab, sâlikin kalbini temizler, nefsini yumuşatır, ruhunu yükseltir.
Tarikat kapısı, sâlikin İslam’ın iç yüzüne yönelmesi, Allah’ı tanıması, O’na yakınlaşması, O’nun sevgisini ve dostluğunu kazanması gereken kapıdır. Tarikat kapısı, sâlikin nefsiyle mücadele etmesi, riyazet ve mücahede yapması, zikir ve fikir ile meşgul olması, Allah’ın isim ve sıfatlarını anlaması, onlarla ahlaklanması gereken kapıdır. Tarikat kapısında sâlikin kazandığı makam ahlaktır. Ahlak, sâlikin Allah’ın rızasına uygun bir karakter geliştirmesi, güzel huylar edinmesi, kötü huylardan arınması, sabır, şükür, tevekkül, rıza, kanaat, tevazu, cömertlik, affedicilik gibi erdemleri kazanmasıdır. Ahlak, sâlikin kalbini aydınlatır, nefsini terbiye eder, ruhunu güzelleştirir.
Marifet kapısı, sâlikin Allah’ı bilmekten öte O’nu görmesi, O’nunla konuşması, O’nunla beraber olması gereken kapıdır. Marifet kapısı, sâlikin Allah’ın kudret ve rahmetinin tecellilerini görmesi, O’nun varlığının delillerini fark etmesi, O’nunla sürekli irtibat halinde olması gereken kapıdır. Marifet kapısında sâlikin kazandığı makam ahvaldir. Ahval, sâlikin Allah’tan gelen ilham, keşif, keramet, şuhud, vuslat, cemal, celal, aşk, şevk, vecd, istiğrak, fenafillah, bekabillah gibi manevi hallerdir. Ahval, sâlikin kalbini Allah’a bağlar, nefsini Allah’a teslim eder, ruhunu Allah’a ulaştırır.
Hakikat kapısı, sâlikin Allah’ı bütün varlıklardan soyutlayarak O’nun zatını tanıması, O’nunla bir olması gereken kapıdır. Hakikat kapısı, sâlikin Allah’ın zatının sırlarına vakıf olması, O’nunla münasebetini en yüksek dereceye çıkarması gereken kapıdır. Hakikat kapısında sâlikin kazandığı makam, tasavvufun en yüksek makamı olan Haşret-i Rabbu’l-İzzetliktir. Bu makam, sâlikin Allah’ın kudret ve yüceliğinin tecelli ettiği kıyamet gününü görmesi, Allah’ın huzuruna varması, Allah’ın cemalini seyretmesi, Allah’ın zatını bilmesi, Allah’ın ahlakıyla ahlaklanması, Allah’ın sıfatlarıyla sıfatlanması, Allah’ın isimleriyle isimlenmesi, Allah’ın fiilleriyle fiillenmesi, Allah’ın varlığıyla var olması, Allah’ın yokluğuyla yok olmasıdır. Bu makam, sâlikin kalbini, nefsini ve ruhunu Allah’a feda etmesi, Allah’ın kalbi, nefsi ve ruhu olmasıdır.
Sonuç olarak, tasavvuf makamları, sâlikin seyrüsülük esnasında ulaştığı ahlaki ve ruhi durumları ifade eder. Makamlar, sâlikin Allah’a olan yakınlığının ve O’nun rızasını kazanmasının bir göstergesidir.
Tasavvufta genel olarak kabul gören bir sistematik, dört kapı ve üç makamdan oluşur:
Dört Kapı:
Şeriat Kapısı: İslam’ın emir ve yasaklarına uymak, ibadetleri yerine getirmek ve ahlaki ilkeleri gözetmek bu kapının temelini oluşturur.
Tarikat Kapısı: Zikir, tefekkür, riyazet ve mücahede gibi manevi uygulamalar aracılığıyla nefs terbiyesi ve Allah’a yakınlaşma bu kapıda ön plandadır.
Marifet Kapısı: Allah’ın varlığını ve sıfatlarını bilmek, O’nun kudret ve rahmetini keşfetmek bu kapının ana temasıdır.
Hakikat Kapısı: Allah’ın zatını bilmek ve O’na var olmak bu kapının en yüksek gayesidir.
Üç Makam:
Adab: Allah’a, Peygamber’e, mürşide ve diğer insanlara karşı saygı ve hürmet göstermek bu makamın temelini oluşturur.
Ahlak: Sabır, şükür, tevekkül, kanaat, cömertlik ve merhamet gibi erdemleri kazanmak bu makamın önemli bir özelliğidir.
Ahval: Allah’tan gelen ilham, keşif, keramet ve vecd gibi manevi haller bu makamda tecelli eder.
On Makamın Detaylı İncelemesi:
Kanaat: Dünyalıklarla yetinmek ve elindekinden memnun olmak. Dünyevî varlıklara ve nimetlerin fazlalığına ihtiyaç duymadan elindekinden memnun olma hali.
Belaya Tahammül Etmek: Zorluklara ve musibetlere karşı sabırlı davranmak ve Allah’a tevekkül etmek.Zorluklara ve musibetlere karşı sabırlı davranmak, isyan etmeden Allah’a tevekkül etmek.
Tanrı’nın Kulluğuna Bağlılık: Allah’ın emirlerine ve yasaklarına uymak ve her an O’nun rızasını gözetmek.Allah’ın emirlerine ve yasaklarına uymak, her an O’nun rızasını gözetmek.
Azap: Günahların karşılığı olarak Allah’ın kuluna vereceği ceza.Günahların karşılığı olarak Allah’ın kuluna vereceği ceza.
Hayret: Allah’ın kudretinin ve yaratmasının büyüklüğü karşısında şaşkınlık ve hayranlık duygusu.Allah’ın kudretinin ve yaratmasının büyüklüğü karşısında şaşkınlık ve hayranlık duygusu.
Riyazet: Nefsi terbiye etmek için nefsin isteklerini sınırlamak ve zorluklara katlanmak.Nefsi terbiye etmek için nefsin isteklerini sınırlamak, zorluklara katlanmak.
Açlık: Nefsi terbiye etmek için oruç tutmak veya az yemek.Nefsi terbiye etmek için oruç tutmak veya az yemek.
Mahvolma: Günahların ve hataların insanı ahirette mahvedebileceği gerçeğinin bilincine varmak.Günahların ve hataların insanı ahirette mahvedebileceği gerçeğinin bilincine varmak.
Gönlü Yaralı Olmak: Allah’tan ayrı kalmanın verdiği hüzün ve özlem duygusu.Allah’tan ayrı kalmanın verdiği hüzün ve özlem duygusu.
Haşret-i Rabbu’l-İzzetlik: Allah’ın kudretinin ve yüceliğinin tecelli ettiği ahiret gününe dair bilgelik ve marifet.Allah’ın kudretinin ve yüceliğinin tecelli ettiği ahiret gününe dair bilgelik ve marifet.
Haşret-i Rabbu’l-İzzetlik:
Bu terim tasavvufta farklı anlamlara gelebilir. En yaygın anlamları şunlardır:
Kıyamet günü: Allah’ın kudretinin ve yüceliğinin tecelli edeceği, tüm insanların hesap vereceği gün.
Allah’ın huzuruna varma: Ariflerin ve velilerin Allah’ın cemalini seyretme ve O’na yakın olma şerefine erişmesi.
Allah’ın zatının bilinmesi: Tasavvufun en yüksek makamı olan ve sadece seçkin velilerin ulaşabildiği bir marifet mertebesi.
Haşret-i Rabbu’l-İzzetlik hakkında daha detaylı bilgi edinmek için tasavvuf kitaplarına ve makalelerine bakabilirsiniz.
Not: Bu anlamlar, tasavvufun farklı ekollerine göre değişiklik gösterebilir.
Tasavvufta makamlar, kişinin manevi yolculuğunda aşması gereken mertebeler olarak kabul edilir.
Her makamın kendine özgü özellikleri ve zorlukları vardır.
Bu makamları aşmak için kişinin nefsini terbiye etmesi, Allah’a olan teslimiyetini artırması ve manevi olgunluk kazanması gerekir.
Ek Bilgiler:
Tasavvufta makamların sayısı ve sıralaması konusunda farklı görüşler mevcuttur.
Makamlar, sâlikin seyrüsülük esnasında ulaştığı ahlaki ve ruhi durumlara dair bir göstergedir.
Makamlar, sâlikin Allah’a olan yakınlığının ve O’nun rızasını kazanmasının bir göstergesidir.
Kaynaklar :
(1) Tasavvufta Dört Kapı Üç Makam | İslam ve İhsan. https://www.islamveihsan.com/tasavvufta-dort-kapi-uc-makam.html.
(2) MAKAM – TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/makam–tasavvuf.
(3) Makam Nedir? Tasavvufta Makam Kelimesi Hangi Anlamda … – Milliyet. https://bing.com/search?q=tasavvuf+makamlar%c4%b1.
(4) Makam Nedir? Tasavvufta Makam Kelimesi Hangi Anlamda … – Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/egitim/sozluk/makam-nedir-tasavvufta-makam-kelimesi-hangi-anlamda-kullanilir-6928490.
İlk yorum yapan siz olun